Toekomst van de tekenkunst
Hedy Hempe in gesprek met Arno Kramer over het belang van vakmanschap, het gebrek aan aandacht hiervoor op de de Nederlandse kunstacademies en de – voorzichtige – terugkeer van de tekenkunst in een digitaal tijdperk.
Arno Kramer vindt het maar raar dat hij gevraagd wordt tentoonstellingen over tekenkunst te organiseren en openen zonder dat hij daarvoor heeft gestudeerd. Natuurlijk heeft de beeldend kunstenaar en docent de nodige kennis op dit gebied, maar hij wil hiermee zeggen dat de tekenkunst in Nederland enorm ondergewaardeerd is.
“Ik voel me de spreekwoordelijke eenogige koning in het land der blinden en dat vind ik een kwalijke zaak. Tekenen lijkt tegenwoordig een hype, maar dat is schijn. Musea lokken bezoekers met allerlei tekenworkshops, maar op de kunstacademie wordt nauwelijks getekend.” Arno Kramer grijpt elke gelegenheid aan om de tekenkunst terug binnen de muren van de kunstacademie te krijgen. Een missie die allesbehalve eenvoudig is. “Tweehonderd jaar geleden was de ‘Teeken-Akademie’ een volwaardig instituut, tegenwoordig worden studenten niet eens gestimuleerd om te gaan tekenen.” Voor hem reden om in 2008 Drawing Centre Diepenheim van de grond te tillen. In 2010 bracht hij, samen met Diana Wind, de Nederlandse tekenkunst vanaf 1960 succesvol onder de aandacht door de tentoonstelling All About Drawing. Werken van honderd bekende en onbekende Nederlandse tekenkunstenaars waren te zien in het Stedelijk Museum Schiedam. De catalogus was snel uitverkocht maar is weer verkrijgbaar dankzij een tweede druk.
In tegenstelling tot ruim twee eeuwen geleden toen het tekenen tot kunst werd verheven krijgen studenten vandaag de dag nauwelijks nog professionele tekenles. Arno Kramer refereert in het Dertiende Tekeningencahier van Drawing Centre Diepenheim aan een boek uit 1767 met een lofdicht ‘Triomf der Teekenkunst’. De ode is bestemd voor de burgemeester van Amsterdam met het doel een ‘Teeken-Akademie’ op te richten. In de zeventiende en achttiende eeuw worden in Nederland diverse tekenscholen en –academies opgericht. De oudste is de Haagsche Teeken-Academie die al in 1682 is ontstaan. Daar wordt ’s avonds getekend en op zaterdag sociëteit gehouden en over kunst gesproken. In eerste instantie zijn tekenopleidingen bestemd voor zowel jonge ambachtslieden als toekomstige architecten, maar gaandeweg melden zich ook leerlingen met kunstzinnige ambities. Tenslotte groeien de tekenscholen uit tot kunstacademies, kunstopleidingen die volgens Arno Kramer met tekenen weinig van doen hebben.
“Het tekenen is al jaren geleden naar de achtergrond gedrongen. Minerva in Groningen is altijd bekend geweest om gedegen tekenlessen, maar tekenen is nu een keuzevak en niet meer verplicht. Je kunt aan geen enkele academie in tekenen afstuderen.” Dat is volgens Arno Kramer de reden dat Drawing Centre Diepenheim voor elke masterclass veertig tot vijftig aanmeldingen krijgt. “Tijdens mijn docentschap aan de AKI in Enschede heb ik twintig jaar zitten stoken. De afdeling schilderen heette officieel ‘schilderen, tekenen & grafiek’, maar niemand maakte zich druk om het tekenen. Het werd links en rechts ondergebracht bij beeldhouwen, schilderen en mixed media. Uiteindelijk ben ik intern workshops tekenen gaan organiseren en dat liep als een trein.” De masterclasses van Drawing Centre Diepenheim omvatten enige dagen en de deelnemers zijn altijd enthousiast. “Naast tekenles hebben kunstenaars behoefte om over hun werk te praten. Meestal krijg je ze de deur niet meer uit!”
Tekenen is vooral doen. “Pathetisch gezien is tekenen het meest directe middel om iets kunstzinnig te zeggen. Tekenen is vaak ook heel ruimtelijk. Zoals de schetsen van beeldhouwers, ze denken ruimtelijk, in tegenstelling tot schilders die meer bezig zijn het aanbrengen van een beeld op het platte vlak.” Arno Kramer is van mening dat tekenen in traditionele zin een vaardigheid is. “Zonder die basis kan je je verhaal niet helder vertellen, je gevoel niet tot uitdrukking brengen. Het beheersen van techniek en kennis van materiaal vergroot de mogelijkheden. Het wil niet zeggen dat de definitie van tekenkunst zich beperkt tot papier en potlood. Tekenkunst is werk op of met papier, dus ook aquarel. Kunstenaars gaan binnen deze kunstvorm ook steeds meer grenzen opzoeken. Je ziet de laatste tijd bijvoorbeeld meer installaties waarin tekeningen en papier worden gebruikt. Maar behalve het verhaal gaat het uiteindelijk om de oorspronkelijkheid van het werk en dat komt uit de kunstenaar zelf.”
Het digitale tijdperk heeft de tekenles naar de achtergrond gedrongen. Waarom nog tekenen als je alles kunt fotograferen, bewerken en uitprinten? Maar hoe is het gesteld met de toekomst van de tekenkunst? “Gelukkig zie ik studenten die zich niets van deze tendens hebben aangetrokken en gewoon vier jaar lang hebben getekend. Op de eindexamententoonstelling van de academie in Den Haag zag ik het werk van Romy Muijrers. Volwassen werk en een eigen beeldtaal.” Kramer heeft mede door zijn gastdocentschap contact met diverse kunstacademies. Zijn pogingen de tekenkunst weer terug te krijgen in het curriculum van de kunstopleiding beginnen vruchten af te werpen. “ De laatste tijd gebeurt er wat, zoals onlangs een Tekeningenweek op de AKI in Enschede en de Jan van Eijk Academie in Maastricht geeft binnenkort een masterclass tekenen. In België zijn ze al verder. Aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Gent kan je in tekenen afstuderen. Een masters in tekenen doen, daar moeten we in Nederland ook naar toe.”