De kunstenaar en de Nieuwe Economie

Tekst: Hedy Hempe

Wat is de rol van de kunstenaar en de waarde van kunst in de nieuwe economie? Henry Mentink van het Veerhuis heeft samen met kunstenaar Pieter Kooistra (1922-1998) een plan ontwikkeld.

Ik verlaat de A1 richting Arnhem op weg naar het Veerhuis aan de Waalbandijk in Varik. Het landschap wordt steeds kaler. Tenslotte rijd ik de dijk op en heb ik een wijds uitzicht over de rivier de Waal. Verderop herken ik het Veerhuis van de foto op de website. Op deze plek praat ik met Henry Mentink, oprichter van het Veerhuis, over het ontstaan van het concept van het Village Trade Center, de opkomst van de Nieuwe Economie, de denkomslag die we moeten maken en tot slot de waarde en functie van kunst en de kunstenaar in de toekomst.

Village Trade Center >> Wat is het Veerhuis nu precies? Ik had wel wat tijd nodig om alle informatie op de website te lezen en vooral tot me door te laten dringen. Simpel gezegd is het Veerhuis een gebouw waarin het eerste Village Trade Center ter wereld is gevestigd, met het doel de lokale omgeving weer rijker te maken. Dit mini-handelscentrum wil gebruik maken van producten en diensten uit de omgeving. Door internet en telefonie kan vanuit zo’n handelsgebouw ook in een klein dorp gewerkt worden. De bedoeling is dat dit idee wordt opgepakt en overal in het land deze VTC’s verschijnen. Maar het Veerhuis gaat verder. Het is een concept dat is gebaseerd op kansen voor iedereen en een eerlijke verdeling van de welvaart. Om dit te realiseren is in eerste instantie een andere manier van denken noodzakelijk. Ondernemer en idealist Henri Mentink heeft een plan uitgewerkt aan de hand van het gedachtegoed van beeldend kunstenaar, schrijver en filosoof Pieter Kooistra. Zijn plan en inzet wordt inmiddels gesteund door bestuurders en banken en gewaardeerd door prijzen voor duurzaamheid.

Ontmoeting met Pieter Kooistra >> Een paar jaar voor zijn overlijden komt Henry Mentink in contact met beeldend kunstenaar Pieter Kooistra. ‘In 1991 heb ik mijn baan opgezegd. Ik had genoeg van de manier waarop grote bedrijven geld verdienen. Na een aantal vergeefse pogingen het bedrijf op een duurzaam spoor te brengen, besloot ik voor mezelf te beginnen. Het bedrijf MyWheels werd binnen een paar jaar een succes. Maar ik wilde mijn ideaal graag verder uitwerken en tijdens mijn zoektocht ontdekte ik de boeken van Pieter Kooistra. Naar aanleiding van zijn filosofie over het wereldbasisinkomen heb ik hem opgezocht. Na een aantal jaren van regelmatige gesprekken heeft hij mij gevraagd een praktisch bedrijfsplan voor de UNO-foundation te schrijven. Ik heb dat verbeeld door middel van een uitklapbare kubus. De binnenkant symboliseert energie, talenten, kracht, visie en identiteit, de buitenkant helpt deze bronnen te vertalen naar de omgeving. Door dit plan vindt iedereen een gelijkwaardig plek en functie.’

Denken en doen >> Henry Mentink werkt samen met Damaris Matthijsen voor Economy Transformers. Dit bedrijf is een netwerkorganisatie van vijfhonderd professionals die zich vrijwillig inzetten voor evenwicht tussen economie, mens en natuur. Samen hebben ze het concept vertaald naar een transitiemodel voor bedrijven die zich willen voorbereiden op de nieuwe economie en een leidraad voor mensen die vernieuwende economische initiatieven willen starten. Aan de hand van zes dimensies wordt duidelijk wat een bedrijf of persoon wil zijn en hoe je dat kunt laten zien. ‘Het begint met het bedenken van een goed, realistisch plan maar laten we het ook vooral uitvoeren. Het is een lang proces. Hoe het gaat lopen, is nu nog niet te overzien. Niet alleen de economie moet om, maar het leidt ook tot een andere vorm van bestuur. Hoe dan ook, als je eenmaal een beeld hebt van wat er moet gebeuren, dan moet je de tijd, het pad en het resultaat loslaten en aan het werk. Het universum doet de rest. ’

Betekenis van de kunstenaar >> Al pratende ontdekken we dat kunstenaars eigenlijk al lang volgens de principes van de nieuwe economie werken en leven. De nieuwe economie is gebaseerd op delen, hergebruik en ruilhandel. De kunstenaar doet niets anders. De meeste kunstenaars kunnen met moeite van hun kunst leven omdat kunst geen dagelijks consumptieproduct is. Het was en is voor kunstenaars gebruikelijk om hun werk te ruilen voor een dienst of een product. Om die reden ondervindt volgens Henry Mentink de kunstenaar juist problemen in een traditionele economie, die is gebaseerd op ratio, dualiteit en concurrentie. ‘De nieuwe economie heeft behoefte aan creativiteit en diversiteit. Een kunstenaar kijkt met andere ogen naar bestaande patronen. Daardoor ontstaat nieuwe mogelijkheden. Niet iedere kunstenaar is hetzelfde, maar kunstenaars denken wel vanuit eenheid. Juist omdat ze al zo leven hebben kunstenaars een sleutelrol in de nieuwe economie.’

Pieter Kooistra (1922-1998) >> Pieter Kooistra was niet alleen kunstenaar maar vooral ook filosoof en maatschappelijk geëngageerd. Hij is de bedenker van de kunstuitleen in Nederland. Hij wil zo veel mogelijk mensen in de gelegenheid stellen met kunst in contact te komen. Omdat kunst uit liefde wordt gemaakt, behoort het volgens hem tot de noodzakelijke behoeften. En toch staat kunst als laatste op het boodschappenlijstje. Wat Kooistra onderscheidt van zijn tijdgenoten is zijn sterke sociale betrokkenheid. Hij gaat op zoek naar oplossingen voor maatschappelijke problemen die steeds meer relevant blijken. Stichting UNO-inkomen is opgericht door Pieter Kooistra en is een onderdeel van stichting FEMI (Foundation to Earth, Mankind through Inspiration and Initiative).